Accepteer cookies om deze inhoud in te laden.

Met als vertrekpunt de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw, gaat theater- en radiomaker Naomi Steijger de buurt in om in gesprek te gaan met ontwerpers, archiefexperts en bewoners/gebruikers van het groen in tuindorp Vreewijk. Dit is de eerste van een serie podcasts onder de titel Groen in de stad.

Tuindorp Vreewijk was een eeuw geleden, in de jaren twintig, een bijzondere woonwijk, omdat bebouwing en groenvoorzieningen in samenhang met elkaar bedacht en uitgevoerd werden. De collectie archieven van Het Nieuwe Instituut bevat foto’s en ontwerptekeningen die deze wisselwerking laten zien, en documenten die getuigen van de grote tuinstadidealen die aan het begin van de twintigste eeuw vanuit Engeland naar Nederland overwaaiden.

Accepteer cookies om deze inhoud in te laden.

De aflevering is ook te beluisteren op podcast apps en platformen zoals Podbean, Apple Podcasts en Google Podcasts.

Dwars door het archief: Groen in de stad

Met de invoering van de lockdown – een maatregel ingezet tegen de verspreiding van het coronavirus – zijn wij meer dan ooit bewust van de ontspannende en helende kracht van groen om ons heen. Het idee dat ‘natuur’ een positief effect heeft op onze fysieke en mentale gezondheid is niet nieuw: veel van het (in Nederland) aangelegde groen is gebaseerd op dit idee. In de serie podcasts Groen in de stad, onderdeel van Dwars door het archief, gaan radiomakers op onderzoek uit om antwoord te vinden op de vragen: hoe zijn tuin- en landschapsarchitecten en stedenbouwers door de jaren heen met het concept omgegaan? Wat waren hun opvattingen en hoe kijken we daar nu tegen aan?

Vreewijk: een weg terug

Wie wil weten waarom het groen in zijn woonomgeving er uit ziet zoals het er uit ziet, kan proberen om vanuit het heden de weg terug af te leggen naar de eerste uitgangspunten. Archieven en de informatie die daarin besloten ligt kunnen daarbij helpen. Ze geven inzicht in de methoden, dilemma’s, afwegingen, en opvattingen van destijds. En niet alleen dat. Veel inzichten en opvattingen zijn vaak verassend actueel, en kunnen nog steeds een bron van inspiratie zijn voor hedendaagse ideeën over groen in de leefomgeving. De collectie van Het Nieuwe Instituut omvat zowel foto’s als ontwerptekeningen en geschreven bronnen die getuigen van de grote tuinstadidealen, die aan het begin van de twintigste eeuw vanuit Engeland en Duitsland overwaaiden naar Nederland.

Het bijzondere aan Vreewijk is dat er geen volledig ontwerparchief van deze woonwijk bewaard is gebleven. Dit dossier was onderdeel van het grote bureauarchief van het Rotterdamse architectenbureau Granpré-Molière Verhagen en Kok, waarvan het archief verbrand is tijdens het bombardement op Rotterdam in mei 1940. Wel zijn er bronnen van Vreewijk overgeleverd als onderdeel van andere archieven. Niet alleen in het stadsarchief van Rotterdam en het Nationaal Archief, maar ook in verschillende archieven en de bibliotheekcollectie van Het nieuwe Instituut. In het archief van de Tentoonstellingsraad en in het archief van de architect Jan Wils bijvoorbeeld bevinden zich prachtige foto’s van Vreewijk uit de jaren twintig, waarop het groen nog in jonge aanplant is te zien. En de collectie glasnegatieven omvat het beroemde tuinstaddiagram van Ebenezer Howard uit 1898, een glasnegatief dat waarschijnlijk tijdens het onderwijs aan jonge architecten is gebruikt.

Hoewel het ontbreken van een integraal dossier van Vreewijk het onderzoek misschien bemoeilijkt, zijn het juist deze verspreide bronnen die verschillende perspectieven op Vreewijk mogelijk maken, omdat ze vanuit verschillende motivaties zijn verzameld. Daardoor kunnen we Vreewijk bekijken vanuit meerdere invalshoeken, zoals het onderwijs en de ontwerppraktijk. Wat zeggen deze bronnen en hun herkomst eigenlijk over Vreewijk? Is de wijk slechts een van de honderden woonwijken in de collectie? Of is het DNA ervan doorgedrongen tot en verweven met verschillende oeuvres en nalatenschappen?

Archieven en collecties van Het Nieuwe Instituut met documenten over Vreewijk

  • Archief H.P. Berlage
  • Archief S. van Embden
  • Archivalia M.J. Granpré-Molière
  • Archief J. Klijnen
  • Archief Th. K. van Lohuizen
  • Archief Tentoonstellingsraad voor Bouwkunst en verwante kunsten
  • Archief W. van Tijen
  • Archivalia P. Verhagen
  • Archief J.G. Wattjes
  • Archief J. Wils
  • Een collectie panelen met stedenbouwkundige ontwerpen van Vreewijk, geschonken door woningcorporatie Havensteder (Rotterdam).

Gebruikte literatuur over Vreewijk

  • De Nijlarchitecten, Cultuurhistorische Verkenning Vreewijk, Rotterdam, 2009.
  • M.J. Granpré-Molière, ‘Een rondgang in het eerste Rotterdamsche tuindorp’, Tijdschrift voor Volkshuisvesting, 1921, nr. 2, p.124-129.
  • J. Oudenaarden, I. Kleijwegt, De Wederopstanding van Het Witte Paard, Stichting Het Witte Paard, Rotterdam, 2011.
  • M. Steenhuis, Stedenbouw in het landschap Pieter Verhagen (1882-1950), Rotterdam, NAi Uitgevers, 2007.
  • J.W. Verdenius, ‘Het voortuinvraagstuk in verband met de Volkshuisvesting’, Tijdschrift voor Volkshuisvesting, nr. 2, p. 342-344.
  • L. Zwiers, Kleine Woningen, Amsterdam, J. Clausen, 1923.
Thursday Night at Het Nieuwe Instituut
Luca Napoli

Thursday Night Live! biedt een afwisselend programma over architectuur, design en digitale cultuur. Actuele ontwikkelingen en kritische reflectie worden gedeeld en besproken door denkers, ontwerpers en makers uit binnen- en buitenland.